Ежа з’яўлялася складанай часткай сямейна-родавых і каляндарных абрадаў і ў народнай культуры рэгламентавалася сацыяльнымі нормамі і правіламі. Іх выкананне залежала ад характару, месца і часу правядзення трапезы: паўсядзённай, святочнай, сямейнай ці ў асяродку прадстаўнікоў радзіны; у хаце, у полі, на могілках; раніцай, у абед ці ўвечары.
• Перад ежай абавязкова маліліся і мылі рукі. Калі ў полі вады не было, рукі выціралі аб зямлю. Лічылася, што зямля таксама валодае ачышчальнай функцыяй, як і вада.
• Ніколі не елі за “голым”, не засланым абрусам сталом.
• Па славянскім звычаі есці трэба было ціха, павольна. Калі размовы і дапускаліся, то толькі па гаспадарчых справах. Асабліва строга адносіліся да забароны размаўляць за сталом пасля захаду сонца.
• Калі ежа раскладвалася па талерках, з’есці трэба было абавязкова ўсё. Перасцерагалі: хто пакіне ежу на талерцы, той “згубіць” свой дабрабыт і здароўе. Паўсюдна лічылі: калі хтосьці з’есць чужую частку ежы, ён “перахопіць” яго сілу і здароўе. Нельга было даваць дапіваць са свайго кубка: той, хто дап’е, будзе ведаць вашы думкі. Існавала строгае правіла: есці адну лусту хлеба маглі толькі муж і жонка. Лічылася, калі жанчына даядае за мужчынам, ён будзе за ёй “бегаць”, і наадварот.
• На вяселлі маладым ставілі адну талерку на дваіх і клалі адну лыжку. Такое сумеснае ўжыванне ежы сімвалізавала іх адзінства. А вось у паўсядзённым жыцці есці чужой лыжкай забаранялася.
• Нельга было стукаць лыжкамі, пакідаць лыжку так, каб ручкай яна датыкалася да стала, а другім канцом -- да талеркі -- “будаваць масток для нячыстай сілы”.
• Той, хто еў спяшаючыся, мог атрымаць заўвагу. Паспешлівасць у ежы, неакуратнасць лічыліся аднымі з самых цяжкіх грахоў.
• У той жа час, калі запрашалі на працу, наймітаў абавязкова запрашалі за стол і назіралі за тым, як яны ядуць. Лічылася, што работнік, які есць шмат і хутка, але акуратна, будзе так і працаваць.
• Грахом было скідаць на падлогу крошкі. Іх абавязкова збіралі са стала, і калі не елі самі, то аддавалі птушкам.
• Пасля ежы трэбы было абавязкова выказаць падзяку Нябёсам і прыбраць посуд, інакш уначы там наладзіць сабе стол “нячыстая” сіла. • Непрыбраным стол пакідалі на ноч толькі ў дні ўшанавання продкаў: на Радаўніцу, Дзяды і г.д. На Гомельшчыне і сёння існуе звычай не мыць посуд тры дні пасля таго, як хтосьці з членаў сям’і некуды з’ехаў.
• Забаранялася есці за чытаннем -- розум (памяць) “заясі”. • Ніколі не заахвочвалі сярод людзей ужыванне празмернай колькасці ежы. Лічылася, што калі чалавек есць зашмат, быццам за дваіх, значыць, за яго плячамі стаіць нячыстая сіла.
Аксана Катовiч, Янка Крук.
|