Чацьвярговы хлеб ("чацьвярговы ржаны хлеб") - адмыслова выпечаны ці асвячоны хлеб ці прасфора, атрыбут імпрэзы Чыстага чацвярга, які надаваўся магічнымі ўласцівасцямі.

Царква злучае адмысловую ролю хлеба ў гэты дзень з памяццю пра блаславенне збажыны Хрыстом на Таемнай вячэры, праз якое атрымаў пачатак абрад Еўхарыстыі (Прычашчэння).

Шматлікія сяляне заказвалі ў чацьвер на Страсным тыдні ў царкве заздраўныя службы і атрымлівалі прасфоры, якім прыпісвалася такая ж сіла як дабравешчанскім.

Акрамя царкоўных, былі ў хаду свецкія прасфоры, якія пяклі самі гаспадыні, у царкве іх не асвячалі. Сяляне верылі, што ў гэты дзень Бог багаслаўляе хлеб, які падаецца да абеду, таму яго кавалкі і нават дробкі, пакінутыя на стале, старанна збіралі і захоўвалі.

Хлеб, часам папярэдне размачыўшы ў вадзе, з'ядалі пры розных недамаганнях ці, калі на душы станавілася цяжка, што лічылі адной з прыкмет псуты ці сурокаў; давалі дробкі ці кавалачкі "чацьвярговага" хлеба і захварэўшай скаціне. У іншых месцах лічылі, што гаючыя ўласцівасці набывае хлеб, які прастаяў побач з соллю на бажніцы ў ноч на Вялікі чацвер.

У Страсную сераду увечар гаспадыня, памаліўшыся перад выявамі, кадзіла перад абразамі ладанам і ставіла на бажніцу хлеб, соль у сальніцы і трохі попелу. У чацьвер раніцай да ўзыходу сонца хлеб рэзалі на кавалкі, салілі і з'ядалі.

У іншых месцах яго падавалі да стала разам з соллю пасля абедні - літургіі ці вячэрняй царкоўнай службы, але з'ядалі не ўвесь, вылучаючы долю коням, каровам, авечкам і г.д.

Сяляне верылі, што дзякуючы гэтаму хлебу, Бог лепш захавае на працягу года і людзей, і скаціну. Кіслы ячменны хлеб, які гаспадыні пяклі ў чацьвер, зваўся "чацьвяровы ржаны хлеб".

У дзень свята яго клалі на бажніцу, дзе ён ляжаў да Юр’ева дня. Выганяючы першы раз скаціну пасвіцца, гаспадары здымалі яго з бажніцы, рэзалі на кавалкі і складалі іх у рэшата, туды ж змяшчалі сальніцу з "чацьвярговай соллю", абразок і бралі падпаленую свечку.

З гэтымі прадметамі ў двары тры разы абыходзілі вакол быдла, а затым скормлівалі яму хлеб, падаючы яго на засланцы і папярэдне пасаліўшы чацьвярговай соллю.

Традыцыя печыва і ўжывання абрадавага хлеба перад пачаткам сельскагаспадарчых прац, у тым ліку ў Вялікі чацьвер, напярэдні Вялікдня, сыходзіць каранямі ў паганскую эпоху, але пазней у народзе замацавалася вылучна хрысціянскае яе тлумачэнне.

Матэрыял падрыхтавала Халодная Вера Георгіеўна