А.Л.Тапаркоў
ХЛЕБ-СОЛЬ - спалучэнне хлеба і солі, характэрнае для іх захоўвання і выкарыстання ў побыце і ў абрадах; абагульненае найменне ежы; прывітанне, звернутае да ўдзельнікаў трапезы.
Спалучэнне хлеба і солі мела ролю вылучна ёмістага знака: хлеб выяўляе пажаданне багацця і дабрабыту, а соль абараняе ад варожых сіл і ўплываў. У рускіх напачатку і ў канцы абеду раілі з'есці для шчасця кавалачак хлеба з соллю.
Пачастунак госця хлебам-соллю ўсталёўваў паміж ім і гаспадаром стаўленне прыязнасці і даверу; адмова ж ад іх расцэньвалася як абразлівы жэст. У Наўгародскай губерні ў выпадку, калі прыйшоўшы ў хату адмаўляўся ад пачастунка, яму з крыўдай казалі: "Як жа ты так з пустой хаты пойдзеш!"
У «Домострое» рэкамендавалася напаіць ворага і накарміць яго хлебам ды соллю, "інакш - замест варожасці сяброўства". Самы вялікі папрок, які можна зрабіць няўдзячнаму, гэта сказаць: "Ты забыўся мой хлеб ды соль".
"Гасціннасцю" дагэтуль завуць ветлівасць і шчодрасць, праяўляныя пры пачастунку госця. Этыкетнай формуле "хлеб ды соль" прыпісвалася ў мінулым магічнае значэнне. Як пісаў Я. Рэйтэнфельс, калі рускія "каго заспеюць за ежаю, то яны крычаць яму святыя словы: "хлеб ды соль"; такім набожным выслоўем адганяюцца, па іх перакананні, злыя духі".
Па паведамленні А. Пасевіна, словы "хлеб ды соль" прамаўляюць у канцы трапезы ў знак яе канчатка: "Маскалі таксама лічаць, што гэтымі словамі адхіляецца ўсякае зло".
Літ.: Байбурин А.К., Топорков А. Л. У истоков этикета: Этнографические очерки. Л., 1990. С. 143—144.
Крыніца: http://pagan.ru/slowar/h/hleb-soler10.php
|