Траецкая субота займала ў сістэме памінання продкаў вельмі важнае месца. Пра гэта сведчыць характар падрыхтоўкі да самога свята: ён у пэўнай ступені нагадваў перадвелікоднае абнаўленне хаты і падворка.

Хлопцы старанна вымяталі двор, гаспадыня з дочкамі прыбіралі ў хаце: абнаўлялі фіранкі, вешалі новы ручнік-набожнік, выбіралі попел у печы. Асаблівая ўвага надавалася чырвонаму куту.  

Як на Восеньскія Дзяды, так і на Траецкія гаспадыня гатавала няцотную колькасць страў, сярод якіх зноў-такі былі тыя, якія з'яўляліся абавязковым атрыбутам усіх жалобна-памінальных сталоў: перш за ўсё бліны, асабліва грэчневыя, ячная або пшонная каша, яечня, просвірка, купленая ў храме, або яе вясковы абрадавы эквівалент — "канон" ("канун") з крышанага хлеба, размочанага ў вадзе з мёдам. Калі выпякалі хлеб пшанічны, то ў "канон" дадавалі тоўчаны мак.

Адной з абавязковых памінальных страў быў ягадны кісель.  Правядзенне святочнай урачыстасці адбывалася за вялікім сямейным сталом, які ставілі не так, як заўсёды — паралельна асноўным сілавым лініям, уздоўж сцяны ад двара, а, наадварот, пад трэцяй — радаводнай — бэлькай: ад чырвонага кута і ўздоўж сцяны ад вуліцы.

У чырвоным куце садзіўся гаспадар, злева ад яго — жаночая палавіна сям'і, справа мужчынская. Памінальная вячэра пачыналася з малітвы і рытуальнага запрашэння душаў памерлых продкаў да сумеснага сталавання: "Мама, дзеду, прадзеду, і ўсе душачкі, каторыя ёсць на гэтым месцы бывалі, хлеба і солі зажывалі, просімо да абеду!" .

Заўважым, што ў некаторых сем'ях пералік радаводных пакаленняў — мама, дзядуля, прадзед і інш. — меў характар дакладнай канкрэтызацыі: імёны даўно памерлых сваякоў былі "запісаны" ("упісаны" на другой бэльцы хаты, якая і выконвала ролю радаводнай кнігі. Таму і гэты жалобны стол ставілі ўпоперак хаты, непасрэдна пад бэлькай.

На самым пачатку па чарзе пускалі абрадавую кашу або "канон": кожны з прысутных браў з агульнай місы па тры лыжкі. Затым адбывалася самае галоўнае абрадавае дзеянне, якое было квінтэсенцыяй, сімвалам памінальнай трызны, знакам спаянасці, лучнасці, непадзельнасці розных пакаленняў людзей — жывых і памерлых.

Гэтым амулетам-абярэгам і адначасова знакам родавай непарыўнасці была чарка, якая перадавалася зноў-такі па чарзе і была за сталом толькі адна.  Часцей за ўсё асноўныя стравы-закускі таксама падаваліся ў адной місе, з якой кожны браў па старшынству.

Але першую лыжку ўсе прысутныя (і абавязкова кожнай ад стравы) адкладвалі ў агульную місу, якую затым ставілі ў адной з рытуальных зон хаты: на покуці, на парозе або на падаконніку.  

Вячэра працягвалася нядоўга. Людзі елі моўчкі, гаварыць дазвалялася толькі старэйшым членам сям'і, якія дзяліліся ўспамінамі аб дзядах-прадзедах, засяроджваючы ўвагу на больш важных падзеях і на тых постацях, жыццё якіх ужо даўно "абрасло" легендамі.

Аксана Катовіч, Янка Крук