У беларусаў ушаноўвалася ў шэрагу з іншымі пладовымі дрэвамі. Забарона ссякаць Г. матывавалася тым, што на ёй сядзіць Божая маці, калі сыходзіць на зямлю. Менавіта на Г. у 1470 г. аб’явіўся цудоўны абраз Маці Божай Жыровіцкай.

Гарэлка ў беларусаў мае выразны сімвалічны статус. Неадназначнасць стаўлення да Г. у рэальным жыцці вызначае дачыненні яе ў этыялагічных легендах як са станоўчым, так і з негатыўным полюсамі, як з Богам, так і з чортам.

Адна са старажытных культур, што складала асноўную ежу да збожжавых, набыў у архаічнай культуры глыбокі сімвалічны сэнс. Яго найпершае і асноўнае абрадавае выкарыстанне – у пахавальна-памінальным комплексе. Г. раскідвалі па кутах ці кідалі за печ для душаў памерлых.

Сваё месца ў народна-паэтычных поглядах беларусаў на свет займаюць вераванні пра гарод і гародныя расліны.

Памінальная страва. З прэснага мучнога цеста пяклі галушкі (звычайна тры). Кожны, хто прысутнічаў на памінках, адломліваў па кавалачку (адсюль праклён: “Каб па табе Г. напяклі”). Елі з сытою, цёртым макам. Вядома на Усх. Палессі. Крыніца: http://rv-blr.com/dictonary/view/11423

Традыцыйная мучная страва. Лакальная назва палюхі. Рабілі з грэцкай, жытняй, пшанічнай, ячнай мукі. Цеста крута замешвалі, качалі Г. рознай велічыні (маленькія і большыя – з курынае яйцо), часам цеста качалі ў адну качулку і рэзалі на кавалкі нажом.

Рытуальнае мучное печыва з нагоды прылёту буслоў. Дзень сустрэчы птушак прыпадаў на благавешчанне (25 сак. С. ст.). Выпякалі Г. з пшанічнай мукі ў выглядзе булачак або коржыкаў рознай формы ( у залежнасці ад мясцовых звычаяў); маглі імітаваць фігуру бусла – з дзюбай, крыламі, лапамі, хвастом; яго выява магла быць выціснута на печыве зверху.

Адным з абавязковых абрадаў гукання вясны было выпяканне “птушак”. Як звычайна на золку гаспадыня распальвала печ, але пры гэтым звярталася да агню, як да жывой істоты, з кароткай формулай-замовай або малітвай.

ВУШКІ — традыцыйная мучная страва беларускае і польскае кухні, блізкая да варэнікаў, калдуноў і г.д. Запякаюцца на блясе, адварваюцца ў падсоленай вадзе або смажацца на алеі, зьмяшчаюць розныя начынкі.

У міфалогіі адзін з сімвалаў урадлівасці і міфалагічны знак, які атаясамліваюць з крывёй чалавека.

Паводле беларускай народнай традыцыі незвычайная расліна, сімвалічны вобраз якой шырока выкарыстоўваецца ў песенным і выяўленчым народным мастацтве (пры адсутнасці этыялагічных міфаў пра яе), адна з раслін, культываваных індаеўрапейцамі з глыбокай старажытнасці, пра што сведчаць пісьмовыя і археалагічныя дадзеныя.

Абавязковым атрыбутам велікодных святкаванняў з’яўляецца хлеб (булка, паска). Беларусы тут не адышлі ад сваёй спрадвечнай традыцыі: цеста вымешвалі асабліва старанна, дабаўляючы ў яго даволі багата яек і масла.

Велікодны баранчык - знак, які нагадвае пра ахвярную згубу Ісуса Хрыста ў адкупленне грахоў усяго чалавецтва. На велікодным стале абавязкова павінен быць гэты знак або ў выглядзе цукровага баранчыка, які ўпрыгожвае куліч, або са сметанкавага масла.

Мучная стpaвa. У замешанае на вадзе цi малацэ крутое цеста з пшанiчнай, жытняй або грэцкай мукi загортваюць тварог, ягады, садавiну, мак або канаплянае семя.

Да Вялікадня ў кожнай хаце выпякаюць булкі. Цеста іх адрозніваецца высокім утрыманнем прыправы, таму булкі доўга не чарсцвеюць і іх ядуць увесь велікодны тыдзень.

Традыцыйная рэдкая кiслая страва. Вараць з квашаных буракоў, з квашанай капусты, са шчаўя, з лебяды, грыбоў (на Зах. Палессi), з баршчэўнiку. Б. вараць з мясам, заскварваюць салам, затоўкваюць здорам, забельваюць смятанай. Салодкi Б. з буракоў кiсляць сыроваткай, квасам, воцатам. Крыніца: http://rv-blr.com/dictonary/view/9313 Боршч абавязковая страва на памінках.

Як і іншыя стручковыя, у многіх народаў эўропы быў асноўным харчам разам са збожжам і таму адыгрываў у міфапаэтычнай сьвядомасьці значную ролю.

З лёгкай рукі некаторых этнографаў ХХ ст. у навуковых працах знайшла пашырэнне думка пра тое, што галоўная страва Масленіцы – бліны – сімвалізавала сабой абуджэнне сонца. З гэтым меркаваннем можна пагадзіцца толькі часткова, таму што культ Сонца не быў дамінуючым у складаным комплексе святочных рытуальна-абрадавых дзеянняў.

Печыва, якое ў народнай традыцыі ўваходзіла ў шэраг абрадавых комплексаў і зьвязвалася зь ідэяй ахвяраваньня продкам. Таму рытуальнае спажываньне бліноў характэрнае найперш для памінальнага абраду.

Булачка з пшанiчнай або жытняй мукi. Лакальныя назвы балабуша, балабушка. Пяклi з хлебнай рошчыны, у якую дадавалi пшанiчную муку. Прэсныя Б. пяклi на памiнкi. Вядома пераважна на Магiлёўшчыне i Цэнтр. Палессi.

Крыніца: http://rv-blr.com/dictonary/view/8053

Абрадавая страва на радзiнах. Кашу з прасяных, ячных або грэцкiх круп варыла бабка-павiтуха на малацэ, з яйкамi, цукрам, мёдам, мас¬лам. 3верху кашу аздаблялi цукеркамі i квeткaмi.

Аўсяны кісель - гэтае і дзіцячае харчаванне, якое ў сотню разоў карысней і бяспечней любой імпартнай сумесі, і першая ежа пасля цяжкай хваробы, і лекі, і шмат чаго яшчэ. За мяжой аўсяны кісель заўсёды звалі няйначай, як "Рускі бальзам" (хаця гэта не руская страва). І нездарма. Ужо вельмі шырокі спектр прафілактычнага і лячэбнага дзеяння аўсянага кісяля.

Народная страва, прысьвечаная сьвяту Аўсеня [1]. Звычай прыгатаваньня зафіксаваны на ўсходзе сучаснай Беларусі, а таксама на Смаленшчыне і Браншчыне. Сьвята Аўсеня адзначалася 1 сакавіка.

Традыцыйны мучны выраб. Муку замешваюць на заквасцы, разведзенай малаком, сыраквашай, сыроваткай. Пякуць на папярэдне змазанай тлушчам патэльнi у гарачым духу печы.

Авёс — адна з галоўных культур у старажытных славян, якая адыгрывала найважнейшую ролю ў харчаваньні. Акультураны пазьней за іншыя злакі (каля 1000 году да н.э.), авёс меў невысокую рэпутацыю ў народаў Міжземнамор’я, егіпцян, грэкаў, рымлянаў, які лічылі яго непрыдатным для спажываньня чалавекам і выкарыстоўвалі амаль выключна як фураж.

З усіх памінальных святаў Восеньскія Дзяды вылучаліся багаццем і разнастайнасцю страў, таму іх яшчэ называлі «тлустай суботай». Этнаграфічныя крыніцы ХІХ-ХХ стcт. сведчаць: у розных мясцінах Беларусі комплекс абавязковых рытуальных страў быў даволі разнастайны, але іх агульная колькасць абавязкова была няцотнай, часцей за ўсё ад 7 і да 19 (у залежнасці ад дабрабыту сям’і).

Першая куцця - 6 студзеня - посная, або Вялiкая. Менавiта на гэты дзень прыпадалi найбольшыя ўрачыстасцi i найбольшая колькасць магiчных абрадаў.

Велікодны стол не мае ніякіх забарон на прадукты. Апроч рытуальных пасак, кулічоў і яйкаў на стале могуць быць любыя мясныя, малочныя, рыбныя стравы.

Траецкая субота займала ў сістэме памінання продкаў вельмі важнае месца. Пра гэта сведчыць характар падрыхтоўкі да самога свята: ён у пэўнай ступені нагадваў перадвелікоднае абнаўленне хаты і падворка. Хлопцы старанна вымяталі двор, гаспадыня з дочкамі прыбіралі ў хаце: абнаўлялі фіранкі, вешалі новы ручнік-набожнік, выбіралі попел у печы. Асаблівая ўвага надавалася чырвонаму куту.

Перш чым распачнецца вясельная ўрачыстасць, яшчэ раз удакладнім некаторыя дэталі арганізацыйнага і абрадава-рэгламентуючага характару, якія тычацца вясельнага застолля.

Важным складнікам велікоднага святкавання было рытуальнае асвячэнне сялянскіх страў. Да сённяшняга часу гэты рытуал напоўнены асаблівай узнёсласцю, духам агульначалавечай паяднанасці, тайнай судакранання да міфалагічнага часу першатварэння.

Важнай часткай велікоднага святкавання было рытуальнае асвячэнне велікодных страў. Да сённяшняга часу гэты рытуал напоўнены асаблівай узнёсласцю, духам агульначалавечай паяднанасці, тайнай судакранання з міфалагічным часам першатварэння.

Спецыяльна прыгатаваная каша была абавязковай рытуальнай стравай у структуры радзінна-хрэсьбіннай абраднасці. Яе выкарыстанне ў гэты святочны час павінна было забяспечыць нованароджанаму здароўе, шчасце, багацце, а парадзісе захаваць здольнасць нараджаць і надалей.

Да пэўных сямейных або каляндарных святаў і абрадаў разам з іншымі стравамі гатавалі і абрадавыя напоі. На посную куццю варылі аўсяны кісель, узвар з сушаных яблыкаў і грушаў.

Пяклі да сямейных і каляндарных свят і абрадаў – ім сустракалі і частавалі гасцей, яго неслі ў поле, ідучы першы раз сеяць, пакідалі ў полі на дажынках, давалі свойскай жывёле, каб добра вялася, ім клікалі вясной буслоў і г. д.

Гатавалі да пэўных сямейных або каляндарных свят і абрадаў. Старажытныя традыцыйныя А. с. – каша, бліны, аладкі, хлеб і інш. – выконвалі знакавую функцыюі звычайна суправаджалі магічныя абрадавыя дзеянні.

ЕЖА, трапеза, жратва - прыём ежы, які мае паўсядзённы ці святочны характар. У славян, як і шматлікіх іншых народаў, трапеза абстаўлялася як своеасаблівым рытуалам, ахвярапрынашэннем, заклікана выявіць унутраную структуру калектыва і зацвердзіць салідарнасць яго чальцоў перад тварам вышэйшых сіл.

Грэчка і каша з гэтых круп заўсёды былі сімвалам і ўвасабленнем дабрабыту і багацця. Увогуле, з грэчкай у славян было звязана шмат паданняў. Часцей за ўсё падкрэсліваюць паходжанне грэчкі з татарскіх земляў і нават часам завуць татаркай.

Ежа з’яўлялася складанай часткай сямейна-родавых і каляндарных абрадаў і ў народнай культуры рэгламентавалася сацыяльнымі нормамі і правіламі. Іх выкананне залежала ад характару, месца і часу правядзення трапезы: паўсядзённай, святочнай, сямейнай ці ў асяродку прадстаўнікоў радзіны; у хаце, у полі, на могілках; раніцай, у абед ці ўвечары.

У дзень ушанавання святога апостала Архiпа па праваслаўным календары, жанчынам неабходна было ўвесь дзень правесцi на кухнi. Чым больш яны нарыхтуюць разнастайнай ежы ў гэты дзень, тым багацейшай будзе iх сям’я i дом на працягу ўсяго года.

Як і любая іншая складовая беларускага вясельнага рытуальна-абрадавага комплексу (адзенне, атрыбуты, у тым ліку ўпрыгажэнні, дзеянні, чыны, месца), ежа таксама з’яўлялася важнай часткай сямейна-родавых і каляндарных абрадаў і суправаджалася даволі складанай сістэмай сацыяльных нарматываў, а таксама прадпісанняў звычаёвага сялянскага права.